Ortografia języka polskiego może sprawiać trudności – szczególnie najmłodszym uczniom, którzy dopiero uczą się poprawnie pisać. Dlatego warto poznać najważniejsze zasady ortograficzne i nauczyć się rozpoznawać sytuacje, w których piszemy rz, ż, ó, u, ch lub h. Dobrze opanowane reguły pomagają nie tylko unikać błędów, ale też lepiej rozumieć budowę słów i ich znaczenie.
Zasady pisowni „rz” i „z”
Kiedy piszemy „rz”?
„Rz” piszemy wtedy, gdy w innych formach tego samego wyrazu słyszymy „r”. Na przykład: marzec – marca, morze – morski, starzec – stary. Często występuje po spółgłoskach: b, ch, d, g, j, k, p, t, w, np. brzoza, chrzest, drzewo, trzmiel, wrzask. Piszemy też „rz” w zakończeniach: -arz, -erz, -mistrz, -mierz – kucharz, żołnierz, zegarmistrz. W wielu wyrazach nie da się tej litery sprawdzić, np. rzeka, burza, kurz – to tzw. „rz” niewymienne. Do wyjątków zaliczają się słowa takie jak: pszenica, kształt, pszczoła, wszyscy, zawsze – choć nie podlegają zasadom, piszemy je przez „rz”.
1. Gdy „rz” wymienia się na: r
Przykłady:
- marzec – marca
- morze – morski
- starzec – stary
2. Po spółgłoskach: b, ch, d, g, j, k, p, t, w
Przykłady:
- brzoza
- chrzest
- drzewo
- spojrzenie
- przyszłość
- trzmiel
- wrzask
- grzyb
- krzew
Wyjątki (piszemy przez „rz”, mimo że nie spełniają reguły):
pszenica, kształt, pszczoła, wszyscy, bukszpan, zawsze
3. W wyrazach z „rz” niewymiennym
Nie można sprawdzić przez inne formy.
Przykłady:
- rzeka
- burza
- kurz
- orzech
- korzeń
4. W zakończeniach wyrazów: -arz, -erz, -mistrz, -mierz
Przykłady:
- kucharz
- żołnierz
- zegarmistrz
- kroplomierz
Kiedy piszemy „ż”?
„Ż” piszemy, gdy w innych formach wyrazu słyszymy „g, h, dz, s, z, ź”, np. mosiężny – mosiądz, dróżka – droga, bliżej – blisko, mrożony – mroźny. Pisownia „ż” obowiązuje także po spółgłoskach l, ł, n, r, np. lżej, drżał, inżynier. Spotkamy ją też w zakończeniach -aż, -eż – garaż, odzież, papież, oraz w partykułach typu że, ż – jakże, ależ. Niektóre wyrazy mają „ż” niewymienne, czyli takie, których nie da się sprawdzić: żółw, żaba, pożar, wąż – trzeba je zapamiętać.
1. Gdy „ż” wymienia się na: dz, g, h, s, z, ź (zi)
Przykłady:
- mosiężny – mosiądz
- dróżka – droga
- drużyna – druh
- bliżej – blisko
- obrażony – obraza
- mrożony – mroźny
2. W wyrazach z „ż” niewymiennym
Przykłady:
- żółw
- żółty
- żaba
- pożar
- wąż
3. Po spółgłoskach: l, ł, n, r
Przykłady:
- lżej
- małże
- inżynier
- drżał
4. W zakończeniach wyrazów: -aż, -eż
Przykłady:
- garaż
- odzież
- witraż
- papież
5. W partykułach: że, ż
Przykłady:
- jakże
- niemalże
- jakiż
- ależ
Zasady pisowni „ó” i „u”
Kiedy piszemy „ó”?
Pisownię „ó” stosujemy, gdy w wyrazie pokrewnym lub innej formie słyszymy „o, a, e”, np. wrócę – wracam, pióro – pierze, kółko – koło. Często „ó” pojawia się w zakończeniach -ów, -ówka, -ówna, np. żaglówka, ogrodów, Nowakówna. Wyjątkami są słowa: wsuwka, skuwka, zasuwka, gdzie piszemy „u”. Istnieją też wyrazy z „ó” niewymiennym, których pisowni nie można sprawdzić: ołówek, góra, wróbel, żółty. Na początku wyrazu „ó” występuje rzadko – np. ósmy, ósemka, ówczesny. Ważna zasada: „ó” nigdy nie występuje na końcu wyrazu.
1. Gdy „ó” wymienia się na: o, a, e
Przykłady:
- kółko – koło
- wrócę – wracam
- pióro – pierze
2. W zakończeniach wyrazów: -ów, -ówka, -ówna
Przykłady:
- żaglówka
- ogrodów
- Nowakówna
Wyjątki: wsuwka, skuwka, zasuwka (piszemy „u”)
3. W wyrazach z „ó” niewymiennym
Przykłady:
- ołówek
- żółw
- góra
- wróbel
4. Na początku wyrazu (wyjątkowo!)
Przykłady:
- ów
- ósmy
- ósemka
- ówdzie
- ówczesny
Uwaga: „Ó” nigdy nie występuje na końcu wyrazu.
Kiedy piszemy „u”?
„U” najczęściej piszemy na początku wyrazów: ucho, usta, ulica, uroczy. Występuje też zawsze na końcu wyrazów, np. domu, psu, białemu. Piszemy „u” w czasownikach zakończonych na -uj, -uje, -uję, -ują, np. gotuj, maluję, pracuje. Spotykamy je również w zdrobnieniach i zgrubieniach, np. maluszek, tatuś, wnusia, brzuszysko. Kolejna ważna zasada dotyczy zakończeń wyrazów: -uch, -unek, -ulec, -us, -un, -usz, np. duch, kaktus, hamulec, opiekun – tutaj również piszemy „u”.
1. Prawie zawsze na początku wyrazów
Przykłady:
- usta
- ucho
- ulica
- usiąść
- uroczy
2. Zawsze na końcu wyrazów
Przykłady:
- psu
- łóżku
- domu
- białemu
- dużemu
3. W czasownikach zakończonych na: -uj, -uje, -uję, -ujesz, -ują
Przykłady:
- gotuj
- maluję
- gotujesz
- kolorują
- pracuje
4. W zdrobnieniach i zgrubieniach
Przykłady:
- maluszek
- tatuś
- cebulka
- maluśki
- wnusia
- brzuszysko
5. W zakończeniach: -uch, -unek, -ulec, -unka, -us, -un, -usz
Przykłady:
- kaktus
- opiekun
- tusz
- duch
- pakunek
- hamulec
- opiekunka
Zasady pisowni „ch” i „h”
Kiedy piszemy „ch”?
„Ch” piszemy wtedy, gdy wymienia się na „sz” – np. duch – duszek, mucha – muszka, ucho – uszko. Często pojawia się po literze „s”: schody, wschód, schab. „Ch” występuje także w cząstce arch – archeolog, architekt, archanioł, marchewka. Zawsze piszemy „ch” na końcu wyrazów: węch, dach, kielich. Uwaga: wyraz druh to wyjątek – piszemy przez „h”. „Ch” piszemy także przed spółgłoskami c, l, ł, m, n, r, rz, t, w, np. chcę, chłop, kuchnia, chrom, chwast, chrzan.
1. Gdy „ch” wymienia się na: sz
Przykłady:
- duch – duszek
- puch – puszek
- ucho – uszko
- mucha – muszka
2. Po literze „s”
Przykłady:
- schody
- schab
- wschód
- schrupać
3. W cząstce „arch”
Przykłady:
- archeolog
- architekt
- archanioł
- marchewka
4. Zawsze na końcu wyrazów
Przykłady:
- węch
- dach
Wyjątek: druh (piszemy „h”)
5. Przed spółgłoskami: c, l, ł, m, n, r, rz, t, w
Przykłady:
- chcę
- chleb
- chłop
- kuchnia
- chrom
- chwast
- chrzan
- szlachtach
- chmura
Kiedy piszemy „h”?
„H” piszemy, gdy wymienia się na g, z lub ż – np. wahać – waga, błahy – błazen, druh – drużyna. Występuje na początku wyrazów, które mają cząstki naukowe takie jak: hekto, helio, hydro, hipo, homo, hemo, holo, hetero, higro – hektolitr, helikopter, hipoteka, hemoglobina. Piszemy też „h” w tzw. „hałaśliwych” wyrazach: huk, hałas, hura, harmider. Istnieją też wyrazy z „h” niewymiennym, np. herbata, hulajnoga, hiacynt, hamak. Ich pisownię trzeba zapamiętać.
1. Gdy „h” wymienia się na: g, z, ż
Przykłady:
- wahać – waga
- błahy – błazen
- druh – drużyna
2. Na początku wyrazów – cząstki: hekto, helio, hydro, hetero, hemo, holo, hipo, homo, higro
Przykłady:
- hektolitr
- helioskop
- hydrologia
- hologram
- heterozygota
- homozygota
- hemoglobina
- hipoteka
- higrometr
3. W tzw. „hałaśliwych” wyrazach
Przykłady:
- hałas
- huk
- hura
- huczy
- harmider
4. W wyrazach z „h” niewymiennym
Przykłady:
- herbata
- hamak
- helikopter
- hiacynt
- hulajnoga
Pobierz zasady pisowni do druku. Plansze pokazowe w PDF
Wszystkie powyższe plansze z zasadami ortograficznymi można pobrać za darmo w pliku PDF. Taki materiał znakomicie sprawdzi się w szkole lub domu, jako plakat na ścianie, który pozwoli uczniom utrwalić najważniejsze zasady pisania rz, ż, ó, u, ch, h.
Pobierz “Zasady pisowni do druku” zasady-ortograficzne-do-druku.pdf – Pobrano 18 razy – 714,80 KB
